Gắn bó với mâm cỗ xưa

Dáng bát như vậy nên không chứa được nhiều thức ăn, nhưng mâm cỗ ở Hà Nội xưa mà không có bát chiết yêu thì… hỏng. Xét về công dụng thực tế, bát chiết yêu là vật dụng hoàn hảo cho các món nước như cháo, bún, phở, miến,… Bởi vì miệng bát loe, nên giúp bề mặt món ăn nhanh nguội, nhưng phần dưới vẫn được giữ nóng, ăn đến đâu âm ấm vừa phải đến đấy. Bất kể là nhà giàu có hay bình dân, mâm cỗ Tết ở Hà Nội cũng phải có đầy đủ "4 yêu" là yêu măng, yêu miến, yêu bóng, yêu xương tinh. Đây là 4 món nước đại diện cho tứ trụ làm nên đất trời, chế biến có thể đơn giản nhưng nhất định phải đựng vào bát chiết yêu, tăng thêm phần trang trọng.

Với người Hà Nội, "quý hồ tinh, bất quý hồ đa" – thức ăn có thể không nhiều nhưng nhất định phải quý và phải… đẹp. Bát chiết yêu từng được trọng dụng một thời cũng vì tính thẩm mỹ của nó. Chân bát cao làm mâm cỗ trông thanh thoát hơn hẳn, mặt khác, viền bát loe và rộng bản, tạo điều kiện cho nghệ nhân chạm khắc nhiều hoa văn tinh xảo lên đó. Đặt chiếc bát chiết yêu thanh thoát lên đĩa hoa mai, xung quanh chân bát sẽ có khoảng trống, có thể trang trí thêm món ăn kèm hoặc hoa lá cho đẹp, kết cấu mâm cỗ vì thế cũng chặt chẽ và sang trọng hơn nhiều.

Kí ức về một thời bao cấp

Bát chiết yêu đẹp? Dĩ nhiên rồi. Bát chiết yêu sang? Hẳn thế, gia đình Hà Nội nào giàu có mới hay dùng bát chiết yêu để đựng thịt, cá trong mâm cơm hàng ngày. Nhưng không vì thế mà chiếc bát yêu kiều tách mình khỏi dòng chảy thời đại. Bát chiết yêu không chỉ gắn với thời vàng son của Hà Nội, mà còn cùng Hà Nội đi qua giai đoạn bao cấp khốn khó.

Lúc ấy, người ta không còn tâm trí để lo chuyện mâm cao cỗ đầy nữa. Bát chiết yêu trở về đúng ý nghĩa căn bản của nó – một chiếc bát bình thường chỉ để đựng thức ăn. Nhưng nó vẫn rất được ưa chuộng, vì lòng bát nhỏ nhưng miệng lại to, khiến người ta có cảm giác thức ăn nhiều hơn, đói bụng nhưng… no con mắt! Mặt khác, món ăn phổ biến của thời đói kém ấy là cháo (đỡ tốn gạo), nên người ta lại càng hay dùng bát chiếc yêu, giúp cháo mau nguội và dễ ăn hơn. Bởi thế, mỗi lần nhắc đến bát chiết yêu, một lớp người Hà Nội vẫn không khỏi… buồn cười, vì buồn mà cười vậy.

Bát chiết yêu đẹp? Dĩ nhiên rồi. Bát chiết yêu sang? Hẳn là thế. Vì vậy mà những bát chiết yêu đã đi qua bao gia đình, đi qua bao bữa cơm sáng, trưa, chiều như một nét duyên âm thầm lặng lẽ. 

Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại đã không còn dùng bát chiết yêu nhiều. Mâm cơm gia đình cũng đã được thay thế bằng các loại bát khác. Hình ảnh bát chiết yêu dần xa với thế hệ trẻ. 

Lưu giữ một thời vàng son lịch sử, đi qua giai đoạn bao cấp khốn khó, những chiếc bát chiết yêu cổ vẫn được lưu giữ tại Khu du lịch sinh thái văn hóa Long Việt. Mời du khách đến tham quan, trải nghiệm và ngắm nhìn những chiếc bát chiết yêu - nơi chứa đựng tinh hoa nền ẩm thực Việt.